Cywilizacje Egiptu i Azji Zachodniej były już stare, gdy koczownicze ludy Medów i Persów ruszyły ze stepów w kierunku wysoko położonego Płaskowyżu Irańskiego. Medowie osiedlili się na południowym wybrzeżu Morza Kaspijskiego, Persowie zaś zajęli obszar na południowym wschodzie nad brzegiem Zatoki Perskiej.

Pierwotnie to Medowie zajmowali pierwszoplanową pozycję, jednak ich wielkość trwała krótko, albowiem Persowie zjednoczyli się pod panowaniem dynastii Achemenidów, która wydała genialnego przywódcę w osobie Cyrusa II Wielkiego.

Cyrus uważany jest za faktycznego twórcę monarchii perskiej. Rozpoczął karierę jako podporządkowany Medom władca południowo-zachodniej części Iranu, później dzięki serii spektakularnych zwycięstw obalił trzy wielkie potęgi : Medię, Lidię i Babilonię i zjednoczył niemal cały starożytny Bliski Wschód, tworząc jedno państwo, którego granice opierały się o rzekę Indus, sięgając na zachód do wybrzeża Morza Egejskiego i Morza Śródziemnego.

Cyrus ( w języku perskim Kurush) urodził się ok. 590 r. p.n.e. w prowincji Parsua (obecnie Fars) w południowo-zachodnim Iranie. Obszar ten był w owym czasie prowincją Medii. Wywodził się z dynastii Achemenidów, był synem króla Anszan Kambyzesa I i medyjskiej księżniczki Mandane.

W późniejszym czasie powstała interesująca legenda, przypominająca trochę grecki mit o królu Edypie. Zgodnie z nią Cyrus był wnukiem Astyagesa, króla Medów. Przed narodzinami Cyrusa Astyages miał sen, w którym ukazała mu się sytuacja, która pokazywała jak pewnego dnia zostanie obalony przez swojego wnuka. Król wydał rozkaz, by zabić dziecko zaraz po jego urodzeniu, ale urzędnik któremu powierzono to zadanie, miał zbyt miękkie serce i nie był w stanie sam dopuścić się tego krwawego czynu, przekazał zatem dziecko jakiemuś pasterzowi i jego żonie z poleceniem zgładzenia chłopca. Jednak ludzie nie wykonali rozkazu, zatrzymali dziecko i wychowali jak własne.

Wydaje się, że opowiadanie to (szczegóły można znaleźć w dziele Herodota) jest całkowitą fikcją. Wiadomo jedynie, że gdzieś około 558 r. p.n.e. odziedziczył tron po swoim ojcu, Kambyzesie I i jako król Persów był wasalem króla Medii. Jeśli można wierzyć Herodotowi, Cyrus porwał Persów do walki z Medią perspektywą zysków materialnych, jakie by im przypadły w udziale w razie zwycięstwa. Ostatecznie po prowadzonej trzy lata wojnie (553- 550 r. p.n.e.) pokonał Medów, obalił swego suzerena Isztuwigu medyjskim (Astyagesa Greków) i zajął stolicę Medii Ekbatanę, stając się 'Wielkim Królem, królem Persji i Medii'.

Przejął kontrole na imperium, w skład którego wchodziła większa część dzisiejszego Iranu, Armenia i wschodnia część Azji Mniejszej. Rządził ze swojej stolicy Pasargadów położonej w południowej części kraju, a po pokonaniu Astyagesa nie tylko nie zniszczył ich stolicy Ekbatany, ale zaczął ją wykorzystywać jako swoją strategiczną, północną stolicę.

Znamiennym rysem nowej polityki perskiej , pod wielu względami różnej od stosowanej przez poprzednie mocarstwa Wschodu, był większy humanitaryzm w obchodzeniu się z pokonanymi przeciwnikami. Cyrus mianowicie oszczędził Astyagesa, którego był jak już wcześniej napisałam wnukiem (jeżeli wierzyć autorom greckim). Nowe państwo irańskie, niewiele różniło się od poprzedniego. W miejscu dotychczasowej elity medyjskiej powstała nowa, persko-medyjska. Cyrus utrzymał większośc praw medyjskich oraz zachował podstawy systemy administracyjnego. Jego zwycięstwo nad Medami miało więc raczej charakter zmiany dynastii niż prawdziwego podboju.

Wkrótce jednak okazało się, że Cyrus pragnie sięgnąć po kraje rzeczywiście Persom obce. Jego pierwszym celem było państwo lidyjskie w Azji Mniejszej, którego królem był wówczas słynny z bogactwa Krezus. Złoto Krezusa nie wytrzymało konkurencji z żelazem Cyrusa, który w 546 p.n.e. pokozał Krezusa pod Pterium i zajął główną twierdzę Lidii - Sardes, dzięki czemu opanował Anatolię i zdobył zwierzchnictwo nad greckimi poleis w Jonii. W drodze do Lidii podporządkował sobie Armenię i Kapadocję.

Około 545 p.n.e. Cyrus ruszył na podbój wschodniego Iranu (Arii, Drangiany, Baktrii, Sogdiany, Arachozji, Margiany i Gedrozji), czyli terytoriów dzisiejszych Afganistanu i Pakistanu.

W 539 p.n.e., wykorzystując wewnętrzne rozgrywki polityczne ruszył przeciwko imperium nowobabilońskiemu. Pokonał Belusura (syna Nabonida) - biblijnego Baltazara - w bitwie pod Opis i w 538 p.n.e. zajął Babilon tworząc największą monarchię ówczesnego świata. Po zdobyciu Babilonu zezwolił Żydom na powrót z "niewoli babilońskiej" i odbudowę Jerozolimy, której potrzebował jako bazy dla planowanego podboju Egiptu (dzieło to dokończył jego syn Kambyzes II), oraz na odbudowę Świątyni Jerozolimskiej.

Przybrał tytuł 'wielkiego króla, króla Babilonu, króla Sumeru i Akadu, króla całego świata', a także 'Króla Królów'.

W ciągu następnych lat Cyrus umacniał władzę i zajmował się organizacją olbrzymiego imperium, które powstało w wyniku dokonanych przez niego podbojów. Po paru latach znowu poprowadził wojska do walki, tym razem w kierunku północno-wschodnim, przeciwko Massagetom, koczowniczym plemionom żyjącym w Azji Centralnej. Podczas bitwy w 529 r. p.n.e. w pobliżu Jeziora Aralskiego, Cyrus zginął. Według Herodota został pokonany przez królową Tomyris. Był w to zamieszany jego syn Kambyzes który przejął władzę po ojcu.

Cyrus miał dwóch synów: Kambyzesa oraz Bardiję oraz trzy córki m.in. Atossę. Jego starszy syn Kambyzes II, po jego śmierci z powodzeniem kontynuował politykę ojca.

Cyrus II osadzał w podbijanych terytoriach swoich namiestników z władzą cywilną i wojskową, co dało początek systemowi satrapii, być może wzorowanemu na rozwiązaniach medyjskich. Prowadził politykę tolerancji, szanował tradycje historyczne i kulturowe podbijanych ziem i czynił z nich elementy swojej propagandy i oficjalnej ideologii monarszej. Wydał także bardzo liberalny jak na swoje czasy zbiór praw, tzw. Cylinder Cyrusa, uznawany za pierwszy kodeks praw człowieka. Cyrus II Wielki nakazał wyryć pismem klinowym napisy stanowiące jego deklarację polityczną po zajęciu Babilonu. Obiekt ten został odkryty w 1879 przez archeologa Hormuzda Rassama w fundamentach Esagila - świątyni Marduka w Babilonie. Obecnie znajduje się w British Museum w Londynie.

Cyrus był niewątpliwie niezwykle utalentowanym wodzem. W niespełna dwadzieścia pięć lat zdołał podbić cały wschód Azjatycki. Dysponował on taką siła militarną, jakiej nie posiadało żadne współczesne mu państwo. Do tego zastosował nową technikę, która polegała na metodzie zaskakiwania przeciwników nagłym atakiem zmasowanej konnicy.

Do tradycji historycznej Cyrus II jako wzór monarchy, który zdolności strategiczne łączył z tolerancją wobec pokonanych. Swoje rządy sprawował z umiarkowaniem. Wykazywał wyjątkową tolerancję dla miejscowych religii i obyczajów, unikał okrucieństwa i niepotrzebnego nadużywania siły, co odróżniało go od wielu innych zdobywców.

Grobowiec Cyrusa II Wielkiego znajduje się w Pasargadach.

(http://historicus.pl/content/view/3326/67/)