Sytuacja międzynarodowa po I rozbiorze
Po dokonaniu I rozbioru w interesie zaborców było utrzymanie w Rzeczypospolitej skłócenia pomiędzy królem i jego stronnikami a opozycją magnacką, by móc realizować własne sprawy.
Katarzyna II do roku 1774 podbiła Krym, ostatecznie włączając tereny dawnego Chanatu Krymskiego w 1783 roku do imperium. W tym samym czasie dokonała likwidacji Siczy Zaporoskiej, a Kozacy, którzy to przeżyli, zostali przesiedleni, otrzymali działki ziemi i odtąd wiernie służyli caratowi.
W roku 1780 zmarła Maria Teresa, a Józef II jako jej następca zawarł z Rosją sojusz antyturecki. Powstał plan całkowitego wyparcia Turków z Europy oraz odnowienia cesarstwa greckiego pod rosyjskim zwierzchnictwem ze stolicą w Konstantynopolu.
Prusy chciały wykorzystać zaangażowanie się Rosji i Austrii w wojnie z Turcją i nakłonić Rzeczpospolitą, by ta, w zamian za Galicję, oddała Prusom Gdańsk, Toruń i część Wielkopolski. Prusy miały przekonać Austrię do oddania Polsce Galicji. Plan ten jednak opierał się na jednym założeniu – Austria zostanie pokonana w wojnie na Bałkanach, co było bardzo mało prawdopodobne.
Stanisław August Poniatowski planował natomiast przyłączenie się do Rosji i Austrii w wojnie z Turcją, w zamian za co uzyskałby zgodę Rosji na dalsze reformy w kraju. Taki sam plan sojuszu mieli przeciwnicy króla – unia z Rosją w zamian za przyzwolenie carycy na detronizację króla. Katarzyna II natomiast nie zamierzała zawierać z Rzeczpospolitą żadnego sojuszu – jej celem było utrzymanie napięcia w Rzeczypospolitej. Nie było celem reformowanie ustroju Rzeczypospolitej, gdyż to mogłoby doprowadzić do wzmocnienia Polski. Dlatego z uwaga przyglądano się sejmowi zwołanemu do Warszawy w 1788 r.

Sejm Wielki
Sejm rozpoczynał się w dobrym momencie, gdyż wojna rosyjsko – turecka i kłopoty militarne Rosji, słabsza kontrola ambasady rosyjskiej w Warszawie i chwilowo przychylna sprawom polskim polityka pruska zrodziły nadzieję podjęcia reform.
Sejm rozpoczęty jesienią 1788 miał być zwykłym sejmem, ale od razu pojawiła się gotowość przedłużenia obrad, choć początkowo tylko o kilka miesięcy. Pojawił się także postulat sejmu nieustającego. Przedłużeniu obrad sejmu sprzyjało przekonanie, że należy skończyć z zależnością od Petersburga i samodzielnie decydować o losie Rzeczypospolitej.
Tuż po otwarciu obrad podjęte zostały decyzje o podniesieniu liczby wojska do 100 tysięcy: Chcąc, aby kraje Rzeczypospolitej Obojga Narodów siłą wewnętrzną w granicach swoich zabezpieczone były, My, król, za powszechną skonfederowanych stanów zgodą, aktualna liczbę wojska sto tysięcy ... na teraźniejszym postanawiamy sejmie. Kiedy jednak doszło do konkretów – komenda nad wojskiem, pieniądze na utrzymanie armii, ujawniła się opozycja, wspierana przez kraje ościenne. Zniesiono Departament Wojskowy przy Radzie Nieustającej zastępując go Komisją Sejmową, co wywołało sprzeciw posła carskiego. Nakłaniał on króla, by opuścił sejm, co doprowadziłoby do jego zerwania.
19 stycznia 1789 roku sejm zlikwidował całą Radę Nieustającą, przejmując funkcje rządowe. Przeciwnicy reformy hamowali przez opozycję sejmową. Szybko okazało się, że sejm jako zbyt liczny nie jest w stanie spełniać funkcji rządu – pojawiła się konieczność utworzenia czegoś na miejsce Rady Nieustającej. W grudniu 1789 roku przedłożone zostały sejmowi zasady do poprawy rządu napisane przez Ignacego Potockiego.

Czarna Procesja
W lipcu 1789 roku we Francji wybuchła rewolucja. Wywarło to pewien wpływ na polskie środowisko mieszczańskie. W listopadzie tego roku prezydent Warszawy Jan Dekert zgromadził przedstawicieli 141 miast królewskich, którzy w tzw. Czarnej Procesji udali się na zamek Królewski, by przedstawić sejmowi swoje postulaty, domagając się poszerzenia praw mieszczan. Sejm pracował powoli. Kłótnie dzieliły sejm nie tylko na zwolenników i przeciwników reformy, ale także wśród samych zwolenników rodziły się różnice dotyczące kształtu reform. Tymczasem zmieniała się sytuacja międzynarodowa. W 1790 zmarł Józef II, a jego następca Leopold II zawarł ugodę z Prusami. Pojawiła się możliwość pojednania pomiędzy Prusami i Rosją, gdyż ta wycofała się z wojny ze Szwecją.
Jesienią 1790 roku zakończyły się dwa lata sejmowania. Powstało pytanie o dalszą legalność sejmu, który miał być zwoływany co dwa lata. Czy zatem obecny sejm miał się rozwiązać, dzieło reformy przekazując następnemu, czy też kontynuować swoje obrady? Podjęto decyzję: sejm obradował dalej, natomiast sejmiki ziemskie wybrały nowy skład izby poselskiej. Podwojona zastała liczba izby poselskiej. Nowi posłowie byli w większości zwolennikami reformy państwa, wykształconymi w szkołach Komisji Edukacji Narodowej. Zmienił się nastrój sejmu. 5 stycznia 1791 sejm w nowym składzie uchwalił deklarację, która głosiła iż każdy poseł, biorący od państw obcych pieniądze będzie śmiercią karany. 18 kwietnia sejm uchwalił prawo o miastach, realizując w nim postulaty czarnej procesji. Uchwalone zostało prawo o sejmikach, porządkujące ich obrady i usuwające z nich gołotę. Obydwa te teksty znalazły się później w Konstytucji 3 Maja.

Konstytucja 3 Maja
Bezpośrednio po przyjęciu ustawy o miastach obrady sejmu zostały zawieszone z powodu Świąt Wielkanocnych. Większość posłów rozjechała się do domów, sądząc, że obrady zostaną wznowione 5 maja. Zwolennicy reform zostali jednak powiadomieni o wcześniejszym wznowieniu obrad – 3 maja. Rankiem, 3 maja na placu zamkowym zgromadziły się tłumy mieszczan (20 tys.). Niektóre cechy przybyły z bronią, gdyż istniała poważna obawa, że hetman Branicki zablokuje reformy, gdyż w tym celu ściągnął do Warszawy swych zwolenników oraz zwrócił się o pomoc rosyjską.
Przed 11 do sejmu przybył Stanisław August Poniatowski. Na sali byli zwolennicy reformy, natomiast kręgi opozycyjne były uszczuplone. Odczytano doniesienia o sytuacji międzynarodowej, akcentując potrzebę natychmiastowego przeprowadzenia reformy ustroju państwa. Następnie odczytano projekt Ustawy Rządowej. Pojedyncze sprzeciwy zostały zgłuszone falą powszechnego entuzjazmu. Ustawa została przyjęta, król złożył na nią przysięgę. Najgłośniej przeciwko ustawie krzyczał poseł kaliski Jan Suchorzewki. Była to Konstytucja sejmowa, uchwalona przez sejm walny, tyle że skonfederowany, a zatem nie było możliwości jego zerwania. Stąd tradycyjna nazwa to Konstytucja 3 Maja.
Konstytucja sejmowa składała się ze wstępu, 11 artykułów, zakończenia z podpisami oraz ustaw dodatkowych. Ustawa o miastach i o sejmikach wymienione zostały jako części składowe.
Owe 11 artykułów jasny porządek. Artykuły 1 – 4 dotyczyły: religii katolickiej, praw duchowieństwa, szlachty, mieszczan, chłopów. Były to więc normy określające ustrój społeczny państwa, z zachowaniem odrębnych praw stanowych. Artykuły 5 – 8 mówiły o ustroju politycznym państwa, omówiona została władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Artykuł IX obejmował sprawy regencji, X – wychowania dzieci królewskich, XI – siły zbrojnej Rzeczypospolitej. (historicus.pl)